İhtiyati Haciz

İhtiyati Haciz Nedir?

Borç ilişkisinde normal olarak alacaklı, alacağına, borcun vadesinde tam olarak kavuşmak ister. Fakat borcunu ifa etmek istemeyen kötü niyetli borçlular gerek dava gerekse takip prosedürünün uzun zaman almasından faydalanarak alacaklının başvurduğu yasal yollar sonucunda alacağını gereği gibi temin edememesine neden olmaktadırlar. Bu durumda, alacaklının giriştiği dava ya da takibin sonucunun teminat altına alınması ve borçlunun takibin sonucunu değersizleştirecek davranışlarına engel olunması ve alacaklının alacağına zamanında ve tam olarak kavuşmasını sağlayan bir takım tedbirlere ihtiyaç vardır. İşte bu ihtiyaçlar dolayısıyla İcra İflas Kanunun’ da ihtiyati haciz müessesesi düzenlenmiştir.

“Alacaklının bir para veya teminat alacağının zamanında ödenmesini garanti (güvence) altına almak için, kesin haciz aşamasından önce borçlunun mallarına mahkeme kararı ile, geçici olarak el konulması” diye tanımlanmaktadır.

İhtiyati haciz, yalnız para ve teminat alacakları hakkındaki dava veya icra takiplerinde söz konusu olmaktadır. İhtiyati haciz sayesinde alacaklının durumunun daha fazla kötüleşmesi önlenmiş olur. İhtiyati haciz kararı alınıp bu karar tatbik edilmedikçe borçlunun malları üzerindeki tasarruf etme yetkisi vardır. İşte ihtiyati haciz müessesesi ile borçlu ile malları arasındaki bağ koparılmış böylece de borçlunun (ister iyiniyetli ya da isterse kötü niyetli olarak) mallarını devretmesi ve tüketmesi önlenmiş olur.

Alacaklıların etkili ve süratli yollardan alacaklarına kavuşması ekonomik ve sosyal düzen açısından son derece önemlidir. Yaşanan bu olumsuzluklar tüm bir takip ya da dava sonucunu etkileyen son derece önemli bir müessese olan ihtiyati haczin önemini ortaya koymuştur.

İhtiyati haciz talebinin şartları İİK’ nın 257. maddesinde sayılmıştır.

1-Vadesi Gelmiş Alacaklarda İhtiyati Haczin Şartları

Vadesi gelmiş alacaklarda ihtiyati haczin şartları İİK.m.257’de düzenlenmiştir. Vadesi gelmiş alacaklarda vadenin gelmiş olmasının yanında alacağın rehinle temin edilmemiş olması gerekir.

1-a) Alacak Rehinle Temin Edilmemiş Olmalıdır.

İhtiyati haciz istenebilmesi için, alacağın bir rehin ile temin edilmemiş olması gerekir. Çünkü rehinle teminat altına alınmış olan alacak için ayrıca bir emniyet tedbiri olduğunu söylediğimiz ihtiyati haciz müessesesine gerek yoktur. Yani alacaklının alacağı zaten rehin ile güvencededir.

1-b) Alacağın Vadesi Gelmiş Olmalıdır.

Ancak vadesi gelmiş yani muaccel olmuş alacaklar için ihtiyati haciz istenebilir. ihtiyati haciz istemine konu olmuş senetlerde belirli bir vade öngörülmüş olduğundan, mahkemenin, ihtiyati haciz kararı verebilmek için senedin vadesinin gelmiş olduğunun araştırması gerekli ve yeterlidir37.
Doktrinde, bonolara koyulan muacceliyet şartlarının geçersiz olduğu, bu şartın ancak tarafların yaptığı ayrı bir sözleşmede kararlaştırmışlarsa geçerli olduğu söylenmektedir. Uygulamada da Yargıtay içtihatları bu yöndedir.

İhtiyati haciz isteyebilmesi için senedin vadesinin gelmiş olması yeterlidir. Buna karşılık, alacaklının müracaat borçlularına ( poliçede keşideciye, cirantalara, bunlar lehine aval verenlere, ve bunların yetkisiz temsilcilerine; bonoda cirantalara; bunlar lehine aval verenlere ve bunların yetkisiz temsilcilerine) karşı ihtiyati haciz isteyebilmesi için, ödememe protestosunun çekmiş olması ve bu protestoyu ihtiyati haciz talebine eklemesi şarttır. ( TTK. m. 642/II, m.690) Çek’te ise vade olmadığından çek görüldüğünde ödenir. (TTK.m.707) Bu nedenle, bir çeke dayanılarak çek üzerinde yazılı keşide gününden öncede ihtiyati haciz istenebilir. Ancak, çek borçlularına karşı ihtiyati haciz istenebilmesi için, çekin süresinde ödenmesi için bankaya ibraz edilmesi veya alacaklının ödememe protestosu çekmiş olması ve bu protestoyu ihtiyati haciz talebine eklemesi şarttır. Ayrıca çek hakkında mahkemeden ödeme yasağı kararı alınması çekin ihtiyati hacze konu edilmesine engel teşkil etmez.

2-Vadesi Henüz Gelmemiş Alacaklarda İhtiyati Haczin Şartları

Vadesi henüz gelmemiş bir alacak için ihtiyati haciz kararı istenemez. İstenebilmesi için 257. Maddede sayılan durumların ortaya çıkmış olması gerekir. Bu durumları kısaca görecek olursak;

2-a) Borçlunun Belli Bir Yerleşim Yeri Yoksa

Alacaklının bu maddeye dayanarak ihtiyati haciz talebinde bulunması halinde, borçlunun belli bir yerleşim yerinin olmadığı hususunda mahkemeye kanaat getirmesi gerekir. Ayrıca borçlunun bir yerleşim yerinin olmaması hiç yerleşim yerinin bulunmaması anlamında değil aynı zamanda var olan yerleşim yerlerini sık sık değiştirmesi şeklinde anlaşılması gerekir.

2-b) Borçlunun Taahhütlerinden Kurtulmak Maksadı Varsa

“Borçlu taahhütlerinden kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemeğe, kaçırmağa veya kendisi kaçmaya hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlal eden hileli işlemlerde bulunursa” kendisine karşı ihtiyati haciz istenebilir. Fakat bu halde de ihtiyati haciz istenebilmesi için, alacağın rehin ile temin edilmemiş olması gerekir.

Yukarıda saydığımız sebepler sınırlı olup, vadesi gelmemiş alacaklar için başka sebeplerden dolayı ihtiyati haciz istenemez. Bu sebeplerden dolayı ihtiyati haciz kararı verildiği takdirde, borç yalnız borçlu hakkında muaccel hale gelir. (İİK 257/3) Eğer müşterek borçlu veya kefil varsa, borç onlar hakkında muacceliyet kazanmadığı için, alacaklı bu şahısları takip edemeyecektir. Burada, borcun muaccel olması, ihtiyati haciz kararı ile değil kararın icrası ile olur.

İhtiyati haciz talebi ve karara bağlanması nasıl olur?

İhtiyati haciz, henüz icra takibinin başlamadığı veya davanın açılmadığı bir aşamada alınabileceği gibi, dava açıldıktan veya icra takibine başlandıktan sonra dahi istenebilir. (İİK.m.264)İhtiyati haciz isteyen alacaklı, mahkemeye başvurarak bir ihtiyati haciz kararı almalıdır. Mahkemenin ihtiyati haciz kararı olmadan borçlunun malları üzerine ihtiyati haciz konulmasına imkan yoktur. İİK m.258/1’e göre, alacaklı ihtiyati haciz talebinde, alacağı ve gerektiğinde ihtiyati haciz sebepleri hakkında mahkemeye kanaat getirecek deliller göstermeye mecburdur. İhtiyati haciz talebinde özellikle, alacağın rehinle temin edilmemiş bulunduğu ve alacağın vadesinin gelmiş olduğu hakkında hakime inandırıcı açıklamalar yapılır ve bunların delilleri de verilir. Şayet alacağın henüz vadesi gelmemiş ise ve fakat İcra ve İflas Kanununun 257/II /1-2 hükmündeki haller söz konusu ise, bunlarında açıklanması ve delillerinde verilmesi gerekir. Uygulamada çoğu kez işlemiş faiz için de ihtiyati haciz istendiği dilekçede belirtilmemekte veya böyle bir talebe rağmen mahkemeler sadece asıl alacak için ihtiyati haciz kararı vermektedirler. Bu durumda, alacaklılar takip talebinde bulunurken işlemiş faizi de, asıl alacak ile birlikte talep etmekte ve borçluya bunların toplamı üzerinden ödeme emri yollamaktadırlar. Ancak ihtiyati haciz istemi ile mahkemeye başvurulduğunda, geçmiş günler faizi içinde ihtiyati haciz kararı verilmesi isteniyorsa, bu husus da dilekçede ayrıca belirtilmeli ve mahkeme bu isteği de dikkate alarak istek hakkında olumlu veya olumsuz bir karar vermelidir.

Yetkili Mahkeme neresidir?

İhtiyati hacze, İİK’ nın 50. maddesine göre yetkili mahkeme tarafından karar verilir. İlamsız icra takipleri için yetkili olan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesi, ihtiyati haciz talepleri için de yetkilidir. Dava açıldıktan sonra ya da dava açarken dava konusu alacak için yalnız davaya bakan mahkemeden ihtiyati haciz istenebilir. Davaya bakan mahkemeden başka bir mahkeme, ihtiyati haciz kararı vermek için yetkili değildir.

Görevli mahkeme neresidir?

İhtiyati haciz talebinde görevli mahkeme ise Asliye Hukuk Mahkemesidir. Fakat ticari davalar bakımından ise Asliye Ticaret Mahkemesi görevli mahkemedir. 

İhtiyati haciz kararı alınması için hangi oranda teminat yatırılması gerekir?

İhtiyati haciz isteyen alacaklı, hacizde haksız çıktığı takdirde borçlunun ve üçüncü kişinin bu yüzden uğrayacakları bütün zararlardan sorumlu olup, HUMK m.96 da belirtilen teminatı vermeye mecburdur. (m.259/1) Alacak, bir ilama dayandığı takdirde teminat aranmaz. (m.259/II) Bunun için ilamın kesinleşmiş olması da aranmaz. Gösterilecek teminatın cinsi HUMK m.96 a göre tayin edilir. Uygulamada genellikle alacağın %10 ile %15 arasında teminat alınmaktadır.

Alacaklı takdir edilen teminatı mahkeme veznesine yatırdığını gösteren makbuzu mahkeme dosyasına ibraz eder ve ihtiyati haciz kararı kendisine ancak o zaman verilir. O halde, alacaklı mahkemece takdir edilen teminatı mahkeme veznesine yatırmadıkça ihtiyati haciz kararı kendisine verilmeyeceği için, teminat yatırılmadıkça ihtiyati haciz kararının uygulanması da mümkün olmaz.

İhtiyati haciz kararının icrası nasıl olur?

İcra dairesi, borçlunun mal, hak ve alacaklarına genel haciz yolundaki hükümlere göre ihtiyati haciz koyar ve ihtiyaten haczettiği mallar üzerinde genel haciz yolundaki hükümlere göre muhafaza tedbiri alır.

Yetkili İcra Dairesi neresidir?

İhtiyati haciz kararının icrası için yetkili icra dairesi, ihtiyati haciz kararını vermiş olan mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesidir. Bu yetki, kesin yetkidir. İhtiyaten haczedilecek mallar başka yerde ise, yetkili icra dairesi, malların bulunduğu yerdeki icra dairesini istinabe eder. Bu gibi durumlarda, ihtiyati haciz kararının içeriğini belirten açık bilgilerin istinabe edilen icra dairesine gönderilen talimata yazılması gerekir. Talimatta özellikle, borçlunun hangi mallarının ihtiyaten haczine karar verildiği belirtilmeli, böylece ihtiyati haciz kararını aynen uygulamakla yükümlü icra dairesinin kararın kapsamı dışına çıkıp kararda belirtilmeyen malları haczetmesi önlenmelidir.

İhtiyati haciz kararının icrasını istemek süreye tabi midir?

Alacaklının ihtiyati haciz kararın icrasını (infazını) istemesi bir süreye tabidir. Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren on gün içinde, yetkili icra dairesine başvurarak, ihtiyati haciz kararının icrasını istemek zorundadır.

Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren on gün içinde, yetkili icra dairesinden ihtiyati haciz kararının icrasını istemezse, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.

“İcra ve İflas Kanununun 261/1.maddesi hükmüne göre; “Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden kararın yerine getirilmesini istemeye mecburdur. Aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.” Bu hüküm, ihtiyati haciz kararının belli süre içerisinde infazını istemeyen alacaklının, bu kararı uzun zaman elinde tutmasını ve baskı vasıtası olarak kullanmasını önlemek için kabul edilmiştir. Anılan sürenin başlangıç tarihi, karar tarihinden itibaren başlar. İhtiyati haciz kararının tebliğ tarihi esas alınmak suretiyle on günlük sürenin işlemeye başlayacağını kabul etmek, maddenin sözüne ve ruhuna aykırı düşer...”  (12.HD’nin 01.11.1983 tarih ve E.6743-K.8245 sayılı kararı)